Kultura ludowa ziemi wieluńskiej ulega stopniowemu zanikowi, jednak dzięki zaangażowaniu wielu ludzi ma szansę ocaleć, by swym pięknem i niepowtarzalnš formš pobudzać wrażliwoœć estetycznš przyszłych pokoleń.

Wieluńska sztuka ludowa rozwijała się na przestrzeni wieków. Jej zanik rozpoczšł się w okresie międzywojennym, kiedy mieszkańcy ziemi wieluńskiej masowo wyjeżdżali za granicę w celach zarobkowych. Powracajšc ze "œwiata", przywozili nowe wzorce zachowania, innš tradycję, jak również "modne" stroje, sprzęty domowe, narzędzia itp. Z czasem zaczęli się wyœmiewać z sšsiadów, którzy kultywowali tradycje i obyczaje przodków. Wyszydzani chłopi starali się szybko przyswoić nowoczesne wzorce, bo nikt nie chce żyć w zacofaniu. Drugim, równie ważnym powodem, dla którego tradycyjna kultura ludowa ziemi wieluńskiej ulegała zmianom, było położenie naszego regionu. Historyczna ziemia wieluńska leży na pograniczu trzech wielkich dzielnic Polski (Małopolski, Œlšska i Wielkopolski). Już w œredniowieczu przechodziły tędy ważne dla kraju szlaki handlowe. Cišgła migracja ludzi sprzyjała zanikowi lokalnych tradycji. Duże spustoszenie w starych zwyczajach i sposobie życia poczyniła ostatnia wojna, podczas której spora częœć ludnoœci opuszczała te tereny, przenoszšc się w inne regiony Polski. Po zakończeniu wojny powracała do swoich rodzinnych miejscowoœci, jednak często zastawała zgliszcza. Przy odbudowie gospodarstw ludzie stosowali najczęœciej nowe technologie i rozwišzania podpatrzone podczas "tułaczki". Również napływ nowej ludnoœci, która mieszajšc się z autochtonami przekazywała im swoje tradycje i wierzenia, miał wpływ na zmianę lokalnej kultury.

Strój ludowy można podzielić na dwie grupy - strój codzienny (roboczy) oraz strój œwišteczny. Ten pierwszy wykonywano z najgorszych materiałów samodziałowych (lnianych i wełnianych), bez dbałoœci o jego kolorystykę. Przede wszystkim były to koszule, spodnie i spódnice uszyte z płótna lnianego. Inaczej rzecz się miała ze strojem œwištecznym. Na przestrzeni dziesištków lat strój z terenu ziemi wieluńskiej ulegał powolnym przemianom, głównie na skutek wpływu mody z "zewnštrz". Duża zmiana we wzornictwie i kolorystyce przenikała na teren wieluński z Łowickiego, który to region miał strój ludowy o bardzo bogatej barwie.

Na ziemi wieluńskiej najdłużej ludowy strój œwišteczny przetrwał na terenach nadwarciańskich. Tam wpływ "nowego œwiata" docierał najpóŸniej. Obecnie stroje œwišteczne noszone sš przez starsze kobiety podczas uroczystoœci koœcielnych lub przez członków zespołów folklorystycznych. Najszybciej tradycyjny strój wieluński zanikał w pasie przygranicznym z Niemcami. Wpływała na to emigracja sezonowa za granicę kraju w celu zarobkowym. Najszybciej uległ zapomnieniu strój męski. Wyparty został przez fabryczne stroje przywożone z Niemiec w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku.

Jeszcze na przełomie XIX i XX wieku miejscem zaopatrzenia w ubrania były wieluńskie jarmarki i targi. Najchętniej mężczyŸni kupowali na nich kożuchy baranie, buty i czapki. Największym powodzeniem cieszył się jarmark w dniu 29 wrzeœnia (na œwiętego Michała). Wtedy też różni handlarze i rzemieœlnicy zwozili dużš iloœć kożuchów, butów, a także mebli. W okolicy Wielunia najwięcej kożuchów wytwarzano w Działoszynie. Jednak wœród zamożnych gospodarzy największe powodzenie miały kożuchy przywożone z Rosji, mówiono na nie "dublany". Pod koniec XIX wieku za taki kożuch należało zapłacić 18 rubli. To wierzchnie okrycie sięgało kostek i zapinane było na pętelki i guziczki. Farbowane było z wierzchu na kolor żółto-beżowy.

Kolejnym elementem stroju kupowanym chętnie na jarmarkach były buty. Szyto je z miękkiej skóry, którš fałdowano wokół kostek - zwano je wówczas "karbówkami". W zimowe dni furmani oraz osoby udajšce się w dalszš podróż na skórzane buty zakładali dodatkowe plecione ze słomy "łapcie". Na co dzień chodzono w butach o podeszwach drewnianych, obszytych z wierzchu skórš. Do poczštków XX wieku w ciepłe dni wokół obejœcia chodzono boso. Jeszcze w latach 20. XX wieku boso po podwórzu chodzili mniej zamożni gospodarze, z czego zamożniejsi wyœmiewali się z nich przezywajšc "kołtunami". To przezwisko łšczyło się również z fryzurš, gdyż mężczyŸni nosili długie włosy, które obcinali równo koło uszu. Do 1920 roku obowišzywała moda na krótkie włosy zaczesywane do góry i troszkę dłuższe z tyłu niż z przodu. Najwczeœniej ten sposób czesania znany był w okolicach Dzietrzkowic, gdzie miejscowi mężczyŸni wzorowali się na modzie obowišzujšcej w Niemczech. Gospodarze, którzy często wyjeżdżali za granicę, przyjmowali ponadto modę golenia całej twarzy, więc nie nosili wšsów. Do poczštku XX wieku mężczyzna nieposiadajšcy wšsów narażony był na poœmiewisko całej lokalnej społecznoœci. Z czasem zaczęło się to zmieniać, młodzi ludzie drwili ze starszych, którzy ubierali się jak ich dziadkowie.

Jeszcze jednym elementem stroju kupowanym na jarmarkach, były nakrycia głowy. Chłopi na œwięto nosili kapelusze filcowe z dużym rondlem koloru czarnego lub siwego. Wstšżki przy takich kapeluszach były najczęœciej czarne. Moda na ich noszenie przywędrowała tak samo jak na obcinanie wšsów najpierw do Dzietrzkowic a póœniej na resztę terenu ziemi wieluńskiej. Były jednak miejsca w naszym regionie, gdzie moda na kapelusze filcowe nie przyjęła się, np. okolice Ożarowa. W tych stronach na letnie œwięta zakładano kapelusze słomiane ozdobione czerwonš wstšżkš. Najpopularniejszym męskim nakryciem głowy były .kaszkiety. w kolorze granatowym lub czarnym. Inne równie popularne nakrycie głowy, to czapki zwane "krymkami". Były one niewysokie, otok miały z czarnego baranka, a denko czarne, sztywne, obszyte suknem. Zima mężczyœni zakładali na głowę czapki .baranice., zwane często rosyjskimi.

Pozostałe elementy stroju męskiego były szyte przez gospodynie lub lokalnych krawców z materiałów utkanych na krosnach. Ważnš częœciš stroju męskiego była kapota . .kamuzela. koloru modrakowego lub sporadycznie biała, którš noszono jeszcze po I wojnie œwiatowej.

Bogatsi gospodarze nosili na œwięta spodnie wełniane w kolorze jasnym (modrakowym) lub granatowym i czarnym, mniej zamożni . spodnie płócienne. Jeszcze pod koniec XIX wieku starsi gospodarze przepasywali spodnie tzw. trzosem, czyli pasem szerokim na cztery palce uszytym z płótna samodziałowego. Trzos zszywano z dwóch pasów grubszego płótna w ten sposób, aby poœrodku tworzył się tunel, w którym przechowywane były pienišdze. Z przodu trzos zapinano na metalowš sprzšczkę.

Koszule męskie szyto z cienkiego płótna, skrojone w tradycyjny sposób tzw. poncho. Krój ten jest bez mała identyczny jak w koszulach kobiecych. Często na koszule mawiano "kosula" lub "calista". Starsi gospodarze z końca XIX wieku wišzali koszule pod szyjš czerwonš wstšżeczkš. Niektórzy chłopi œwištecznych koszul nie zapinali na guziczki, a przez wšski paseczek oszewki przewlekali w pewnych odstępach czerwonš tasiemkę, której końce zawišzywali pod brodš. Pod koniec I wojny œwiatowej weszły w użycie koszule przykarczkowe, których przody zakrywano napierœnikiem. Napierœniki zakładano w chłodniejsze dni dla ciepła oraz elegancji. Modę tę przywieœli chłopi, którzy powracali z Niemiec. Napierœniki szyto z płótna fabrycznego lub sukna czy dzianiny bawełnianej.

Uzupełnieniem stroju męskiego były jeszcze spencerki i .lebiki. czyli kamizelki. Kamizelka miała podobny strój do spencerka, tylko nie posiadała rękawów i wokół szyi robiono w niej większe wycięcie (owalne lub podłużne). .Lebiki. były krótsze niż spencerki i sięgały pasa.

O wiele dłużej na wsi przetrwał strój kobiecy, gdyż mieszkanki tego terenu przywišzywały większš wagę do tradycji niż mężczyœni. Kobiecy strój œwišteczny odznaczał się czystoœciš, starannoœciš i strojnoœciš.

Do poczštków XX wieku kobiety nie nosiły bielizny. Z czasem zaczęto przywozić z Niemiec "reformy kobiece". Pierwsze kobiety, które je zakładały, narażone były na szyderstwa ze strony koleżanek z wioski. Np. do Chotowa pierwsze .reformy. przywieziono ok. 1890 roku a jej właœcicielka w lokalnej społecznoœci była wytykana palcami. Nie zrażało jej to , gdyż uważała się za .modystkę. i bardzo chętnie przyjmowała wszelkie nowinki w dziedzinie mody. Już w okresie I wojny œwiatowej w Chotowie spora częœć kobiet posiadała reformy z długimi nogawkami (do kolan), połšczonymi tylko szerokim pasem w talii.

Koszule kobiece krojem przypominały koszule męskie, ale były od nich dłuższe (sięgały kolan). Szyto je często z dwóch różnych rodzajów płótna. Na górnš częœć koszuli wykorzystywano lepszy rodzaj płótna lnianego ze wstšżeczkš u szyi.

W zimniejsze dni na białš letniš koszulę kobiety zakładały wełniak ze stanikiem, zwany ze względu na dominujšcy w nim kolor "burokiem". Latem kobiety ubierały zamiast grubych wełniaków sukienki, na które mawiały stanik, wykonywano je najczęœciej z perkalowego materiału o wzorze kwiecistym na tle czerwonym. Od pasa zaœ do ramion, kobiety przyodziewały sukienny .stón., czyli stanik, zwykle granatowy.

W chłodniejsze dni oraz œwięta kobiety dodatkowo zakładały jeszcze na plecy kaftany. Szyto je z sukna, aksamitu albo wełny w kolorach jasno-niebieskim, .biskupim., lub na lato białym. Starsze kobiety wolały kolorystykę ciemniejszš: granatowš, czarna lub bršzowš.. Na przełomie XIX i XX wieku kobiety nosiły kaftany .kożuszki., które miały podbicie ze skóry owczej, z układanš w fałdy baskinkš, były to tzw. .zasoby.. Nad każdš fałdš przyszywano jasne, koœciane, wypukłe guziczki. Kaftany te, zapinane jednorzędowo, posiadały wokół szyi dodatkowo obszywkę.

Na wełniak kobiety zakładały zapaski, wykonane z kolorowego samodziału, którego tło nie odbiegało zasadniczo od tła .buroka.. W zapaskach, w przeciwieństwie do wełniaków występowała większa różnorodnoœć kolorystyczna. Z reguły kobiety używały dwóch zapasek, jednš w formie fartucha, a druga zakładały na ramiona, tzw. do .odziwku.. Zapaski zarówno do pasa jak i do odziewu robiono zawsze z pršżkowanego materiału. Były one w górnej częœci starannie marszczone, a następnie wszywane w podwój.nie złożony pasek czyli oszewkę. Na szczególne podkreœlenie zasługujš oszewki zapasek do odziewu, które robiono na warsztacie przy użyciu deseczki tkackiej. Często wykonywano zapaski grube, którymi w porze zimowej okrywały się kobiety niby .burnusami.. Samodziały przeznaczone na zapaski zakładane jako fartuch robiono cieńsze. .Zapasywano. je do pracy w obejœciu gospodarczym, ale zdarzało się, że staranniej wykonane zapaski wełniane ubierano zimš do koœcioła.

Uzupełnieniem paradnego stroju kobiecego były kryzki wykonane z tiulu, płótna lub z kordonku technikš szydełkowš. Fryzki zapinano pod szyjš na guziczek albo wišzano je czerwonš lub niebieskš tasiemkš, podobnie jak kołnierzyk u tradycyjnych koszul.

Trzewiki z wysokimi cholewami o niskich napiętkach, wdziewały kobiety na pończochy wełniane (latem lniane), różnokolorowe w paski zwykle modre lub popielate.

Elementami ozdobnymi sš sznury korali zakładane na szyję, na œrodku których zwisajš medaliki lub serca. Dodatkowš ozdoba był duży szkaplerz zawieszony na szerokiej tasiemce.

Pannę młodš na uroczystoœć zaœlubin ubierały w komorze matka, staroœcina i inne .matrony.. Głowa przyszłej mężatki wystrojona jest w kolorowe wstšżki obcisło ufałdowane dookoła, zaœ z tyłu we włosy wpinajš ogon z kilkudziesięciu kolorowych wstęg różnej szerokoœci i długoœci. Na szyję zakładajš dziewczynie w dużej iloœci że .ciała dojrzeć nie można. paciorki, korale i perełki fałszywe. Koszula biała o szerokich rękawach ma powszywane w mankiety i kołnierzyk wšskie paski materiału z wyhaftowanym wzorkiem geometrycznym różnokolorowš włóczkš i jedwabiem. Spódnica jedwabna zwana .robronem. obszyta złota lub srebrnš nitkš dookoła u dołu, fartuszek bawełniany w czerwone paski, gorset z .bogatej materyi., trzewiki na wysokich obcasach, pończochy modre. Cały strój okrywa z wierzchu granatowy kaftan, gładki na około, po bokach tylko po parę fałdów majšcych, jest on długi blisko do kolan, powyzywany tasiemeczkami jasno-niebieskimi. Kaftan zapina się na dwa rzędy guziczków œwiecšcych z pętelkami. W zimne zakładajš dziewczynie dodatkowo baraniš szybkę węgierskiego kroju, taœmowanš na piersiach i na każdym szwie w kolorze granatowym. .Rantuch., pewien gatunek szala, biały płócienny lub perkalowy, służy starszym niewiastom do noszenia dzieci przy piersi będšcych, albo też do ozdoby w niedzielę do koœcioła. Panna młoda nie obejdzie się bez tej ozdoby przy œlubie.

Na terenie ziemi wieluńskiej występował strój œmiertelny. W północno-wschodniej częœci terenu wieluńskiego nazywano go .zgłem., na pozostałym regionie . .kitlem.. Strój taki szyto z własnej produkcji cienkiego lub paczesnego płótna. Krój kitla przypominał koszule poncho, tyle że tylnš połać płótna przecinano poœrodku przez cała długoœć, tworzšc w ten sposób zakładkę ułatwiajšca ubieranie zmarłego. Wokół szyi występowała obszewka, rękawy były długie z mankietami. Długoœć kitla sięgała kostek nieboszczyka. Zmarłemu nie ubierano spodni (w zamian tego na nogi zakładano białe pończochy, uszyte także z płótna) ani butów. œmiertelny strój kobiecy był podobny jak męski. Dzieciom także szyto małe .kitelki., a na głowę wkładano czapeczki z płótna fabrycznego, podobne jak do chrztu. Już na poczštku XX wieku zaczęto zastępować tradycyjny strój œmiertelny (najwczeœniej u kobiet), strojem używanym za życia. Około 1920 roku całkowicie zarzucono zwyczaj ubierania nieboszczyka w .kitel..