Praktycznie o tych zabawach zapominano i żaden z zespołów folklorystycznych w tym regionie nie miał ich w swoim repertuarze. Okazją do ich włączenia w stałą pozycję programową był Ogólnopolski Konkurs Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie.
Najstarsi członkowie zespołu "Ostrowiacy" z Ostrówka przypomnieli sobie niektóre z nich, ale nie było łatwo przekonać ich, aby zabawy te zaprezentować szerszej publiczności. Przedsięwzięcie udało się, a radość z przyznanej Nagrody Specjalnej w tymże konkurise w roku 1996 była ogromna. Są to: Chusteczka, Gapa, Gołąbek i Swodzijos
Chusteczka
W zabawie tej udział bierze dowolna ilość osób, które ustawiają się w zamkniętym kręgu. Tańczący poruszają się krokiem chodu w dowolnym kierunku. W środku koła znajduje się jedna osoba - kobieta lub mężczyzna - trzyma w ręku chusteczkę i wymachuje nią. Chodzi ona w przeciwnym kierunku niż tancerze w kole. Zabawie towarzyszy śpiew. Jeżeli w śrdoku jest kobieta, wówczas wszyscy śpiewają:
Mom chusteczke mom
Nikomu nie dam
/:Nikomu innymu
Tylko swymu miłymu
Tom chusteczke dom:/x2
/:Uklęknimy ze sobom
Dejmy buzi ze sobom
Pocałujmy sie:/x2
Po tych słowach klęka na rozłożonej chusteczce przed wybranym tancerzem, który także klęka i całują się wzajemnie. Zabawa powtarza się od początku. W środku z chusteczką krąży tancerz przy śpiewie.
Mom chusteczke mom
Nikomu nie dom
/:Żadnyj, żadnyj, żadnyj inszyj
Tylko swoi najmilszyj
Tom chusteczke dom:/x2
/:Uklęknimy ze sobom
Dejmy buzi ze sobom
Pocalujmy sie:/x2
Tym razem tencerz wybiera partnerke przed którą klęka. Po wzajemnych całusach kobieta wchodzi do środka i zabawa trwa nadal
film
Gapa
W zabawie tej udział bierze nieparzysta ilość osób. Tańczący tworzą koło za ręce (mężczyzna lub kobieta w środku) i chodzą w dowolnym kierunku ze śpiewem:
(kiedy w środku jest mężczyzna)
Złapaliśmy tu słowika
Co gorzałe wciąż połyka
Czy z kielisza czy z butelki
Nie zostawi ni kropelki
Od słów:
A ty gapo spiesz sie spiesz
Spiesz sie szpiesz, spiesz sie szpiesz
Kogo kochasz tego bierz
Tego bierz bęc
tempo przyspiesza, tańczący rozłączają ręce, zaczynają klaskać i korowodem krążą dalej. Po słowie "bęc" każdy z tańczących usiłuje znaleźć sobie parę. Osoba, która pozostaje bez pary wchodzi do środka i tańczący klaszcząc w ręce stoją i śpiewają:
Chwała Bogu chwała
/:Gapa się została:/x2
/:Bydzimy wiedzieli
Kogo bydzie chciała:/x2
W dalszym ciągu zabawa ma podobny przebieg jak na początku, ale kiedy w środku jest kobieta słowa są następujące
Mamy tutaj panne na wydaniu
Co wciaż myśli tylko o kochaniu
Do roboty ni mo chynci
Za chlopcami glowom krynci
film
Gołąbek
Tańczący tworzą koło za ręce i krokiem walczyka krążą w dowolnym kierunku. W środku koła w przeciwną stronę porusza się "gołąbek", który trzyma w ustach lub ręku patyczek. Jeżeli jest to mężczyzna wówczas zwrotka jest następująca:
Stary gołumb trzy lata
Ledwo dziubkim przeplata
W dziubku listek przynosi
O całusa mnie prosi
Ty gołąbku leć drogom
A nie zdradzaj całusa
Bo jak zdradzisz całusa
To mnie bierze pokusa
Po jej prześpiewaniu tancerz przekazuje patyczek - z ust do ust - upatrzonej kobiecie - "gołębicy", która wchodzi do środka koła i zabawa toczy się dalej przy śpiewie:
Stara gołębica trzy lata
Ledwo dziubkim przeplata
W dziubku listek przynosi
O całusa mnie prosi
Gołębico leć drogom
A nie zdradzaj całusa
Bo jak zdradzisz całusa
To cie weźmie pokusa
W czasie tej zabawy tańczący dowolnie zmieniają kierunek tańca.
film
Swodzijos
Tancerze ustwaiają się w dwóch oddalonych od siebie przeciwległych szeregach; w jednym kobiety, a w drugim mężczyźni. Wszyscy śpiewają i w rytm muzyki poruszają się w miejscu. Z szeregu kobiet wychodzi jedna tancerka i zwodząc rękoma przywołuje kolejno tancerzy, jak gdyby chciała zatańczyć z nimi:
Chodź do mnie, chodź do mnie
Ronczke mi dej
/:ronczke dej, ronczke dej
Bydziemy ze sobom tańcować:/x2
od słów:
/:Lewom mi dej, prawom mi dej
Bydziemy ze sobom tańcować:/x2
tańczy wirowo z wybranym parnterem, krokiem walczyka, w trzymaniu zamkniętym, w ustawieniu na przeciwko siebie.
Od słów:
Idź sobie, idź sobie
Nie chce cię znać, nie chce znać
Nie chce znać
Nie bydziem ze sobom tańcować
Nie chce znać, nie chce znać
Nie bydziem ze sobom tańcować
gestem rąk ilustruje słowa zwrotki, po czym tańczący wracają do swoich szeregów.
Zabawa powtarza sie od początku. Tym razem tancerz ilustruje słowa zwrotki - zwodzi partnerki. W zabawie tego typu każdy z tańczących może popisać się dużą inwencją i umiejętnościami mimicznymi.
Nagroda specjalna w Ogólnopolskim Konkursie Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie dla zespołu z Ostrówka zachęciła – jak sądzę - inną grupę taneczną z wieluńskiego do przypomnienia i odtworzenia tańców ludowych w formie zabawowej. Mam tu na uwadze Zespół Folklorystyczny z Popowic.
Repertuar ten stanowią następujące tańce: Ceglorz, Lebioda, Krzyżak, Kochanek, Tolija, Stary gołąb.
Taniec wykonywany ze śpiewem; melodia dwuczęściowa.
Tyś jest ceglorz jo ceglarka
Ty isz z miski a jo z garka
La, la, la …..
Jak żym jednom pocałowoł
Tom się trzy dni oblizowoł
La, la, la …..
Jak pogoda Toś ty jes pun
A jak słota Toś ty gałgan
La, la, la …..
Po muzyce długie spanie
Wstowej liniu na śniadanie
La, la, la …..
Ty isz bułki z powidłami
A jo chlib kroszuny łzami
La, la, la …..
W tańcu tym udział biorą cztery pary, które ustawiają się na linii kwadratu – w jego rogach. Ustawienie tancerzy naprzeciw siebie bez ujęcia. W pierwszych dwóch taktach partnerzy klaszczą w prawe i lewe dłonie. W trzecim i czwartym takcie wykonują trzy akcenty w rytmie trzy ósemki i ćwierćnuta opierając ręce na biodrach. W taktach 5 - 8 wykonują ruchy jak w taktach 1 - 4. W drugiej części melodii pary zamieniają miejsca przesuwając się o jedną parę dalej w kierunku pod słońce. Tancerze wirują indywidualnie za lewym bądź prawym ramieniem krokiem walczyka, bez unoszenia stóp na palcach.
Ręce oparte na biodrach. Czasami w taktach 7 - 8 wykonują balans w miejscu, po czym zmieniają kierunek wirowania.
Ceglorz - Zespół z Wierzchlasa - fragmetn filmu "Tańce Polskie"Taniec wykonywany ze śpiewem do słów:
Mój wiónek z lebiody
Upod mi do wody
/: Nie byde sie wydowała :/
As bedom jagody
Jak jagody dojdum
To jo się tyz wydom
/:Nie bydzie mi mąz wymowioł :/
Ze majątku ni mom
Bo mój majontecek
Tyn wiónek na głowie
/:I ta jedna sukinecka:/
Co jom mom na sobie
Sukinecka jedna
I fartusek jedyn
/:A ty sobie idź do takij :/
Co ich mo ze siedym
Jo już był u takij
Co ich miała siedym
/:Żodno mi sie nie spodoba :/
Jak ty co mos jedyn
Bo u ciebie jedyn
Pinknie sprasowany
/:A ta co ich miała siedym :/
To był nie wyprany
Lebiodę tańczą 2 pary. Ustawiają się prawym bokiem do siebie i podając sobie prawe ręce tworzą krzyżyk. Ręce wolne swobodnie wzdłuż boków. W taktach 1 – 2 wykonują krok prosty. Krzyżyk przesuwa się ze słońcem. W drugim takcie na jego trzecią część klaszcząc w dłonie wykonują jednocześnie pół obrotu przez prawe ramię i podają sobie w krzyżyku lewe ręce. W taktach 3 – 4 krzyżyk przesuwa się w kierunku pod słońce, przy czym w takcie czwartym klaszcząc w dłonie tancerze wykonują pół obrotu przez lewe ramię i podają sobie prawe ręce. W takim trzymaniu krzyżyk przesuwa się w taktach 5 – 10. W dziesiątym takcie tancerze wykonują klaśnięcie w dłonie z jednoczesnym półobrotem przez prawe ramię i podają sobie lewe ręce w krzyżyku. Przy każdej kolejnej zwrotce forma tańca powtarza się. Należy zaznaczyć, że takty 1 – 4 oraz 9 – 10 są w metrum 3/4, natomiast takty 5 – 8 w metrum 2/4.
W zbiorach archiwalnych Powiatowego Ośrodka Kultury w Sieradzu znajduje się nagranie z 1995 roku z XI Spotkania Tancerzy, Śpiewaków i Instrumentalistów Ludowych w Wierzchlesie. Obecna na spotkaniu Antonina Majda ur. w 1916 r. w Masłowicach opowiada i prezentuje ten taniec jako krzyżok. Jedyną różnicę zauważa się w taktach 5 – 10, kiedy to wykonywane są podskoki. Pani Antonina mówi też, że krzyżoka tańczyły cztery kobiety.
Lebioda – zespoły z Popowic, Wierzchlasa i Opojowic
- fragment filmu "Tańce Polskie"
Inną formę krzyżoka (patrz wyżej) zarejestrowano w czasie IV Spotkania Tancerzy, Śpiewaków i Instrumentalistów Ludowych w Wieluniu w 1990 r. Wówczas tancerze z Popowic zaprezentowali krzyżoka tańczonego przez 4 pary. Przebieg jest następujący: pary ustawiają się na linii kwadratu – w jego bokach. Tancerz i tancerka ujmują się za ręce wewnętrzne. Ręce wolne swobodnie wzdłuż boków. Pary z przeciwnych boków zbliżają się do siebie. Jedna z par tworzy bramkę tak, aby druga para pod nią przemieściła się (przebiegła). Kiedy pary są na zamienionych miejscach rozłączają ręce, wykonują pół obrotu w kierunku do siebie i podając ręce wewnętrzne podążają na swoje poprzednie miejsce. Para, która tworzyła bramkę, teraz przebiega pod bramką utworzoną przez parę nadbiegającą.
W czasie, kiedy dwie pierwsze pary oddalają się ze środka kwadratu, dwie pary z przeciwnych boków zbliżają się do siebie wykonując tę samą formę tańca. Tempo jest narastające, wobec czego krok prosty przechodzi w bieg. Charakter tego tańca wymaga od tańczących dużej sprawności i koncentracji. Przy zawrotnym tempie dochodzi niekiedy do zderzenia się par. Wówczas jest wiele radości i oznacza to najczęściej koniec tańca.
Krzyżok – Zespół Folklorystyczny z Popowic - fragment filmu "Tańce Polskie"
Taniec wykonywany przez dwie pary, które ustawiają się tak samo jak w tańcu Lebioda.
Tekst do Kochanka jest następujący:
Przez pole drózecka
Ni mogę przejechac
[:/:Daleko mom do kochanka :/
Ni mogę się dostać :]
A pośle po niego
Kónika karego
[:/:Da on mi go przyprowadzi :/
Do serduska mego:]
Jak mi przyprowadzi
Sionde koło niego
[:/:Bede go sie wypytywać:/
Co słychać u niego :]
Słychać oj ci słychać
O takiej niedoli
[:/: A ze ci mnie mój kochanku :/
Ta główecka boli :]
Boli ci mnie boli
A ta szwerno głowa
[:/: A bo mi się spodobały :/
Kochankowe słowa :]
Utworzony krzyżyk za prawe ręce w taktach 1 – 2 przesuwa się krokiem prostym w kierunku ze słońcem. W takcie drugim tancerze klaszcząc w ręce wykonują pół obrotu przez prawe ramię i tworzą krzyżyk za lewe ręce. W taktach 3 – 4 forma tańca powtarza się w kierunku pod słońce. W taktach 5 – 10 tancerze stojąc obok siebie prawymi ramionami ujmują się za ręce przeciwne, które opierają na biodrach. Krążą przodem w tym samym kierunku (w przód) krokiem biegu w kierunku ze słońcem. W 10-tym takcie rozłączają ręce, klaszczą w swoje dłonie i ustawiają się obok siebie lewymi ramionami. W czasie powtórki taktów 5 – 10 pary krążą pod słońce. Takty 1 – 4 i 9 – 10 są w metrum 3/4 , natomiast 5 – 8 w metrum 2/4.
Kochanek – Zespół Folklorystyczny z Popowic Ogólnopolski Konkurs Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie 2004 r.
W zabawie tej uczestniczy dowolna ilość par. Inicjator zapowiada tolije. Tańczący stojąc naprzeciw siebie w parze łączą ręce: lewa partnera z prawą tancerki. Tancerz obejmuje tancerkę prawą ręką od strony pleców, tancerka opiera lewą dłoń od strony pleców partnera. Zabawa zaczyna się od oberka, w czasie którego inicjator wielokrotnie śpiewa przyśpiewkę:
Tolijo chłopcy tolijo
Róbta to wszystko co i jo
Po każdorazowym zaśpiewaniu wymyśla różne figle, czynności, np. zakłada czapkę tancerce, przyjmuje wymyśloną postawę, zdejmuje koszulę. To samo muszą wykonać tańczący. On zaopatrzony w pase, sowicie „okłada” nim opornych, którzy nie chcą wykonać określonej czynności. Przebieg zabawy zależy od jego pomysłowości i dowcipu.
Tolija – Zespół Folklorystyczny z Popowic Ogólnopolski Konkurs Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie 2004 r.
Uczestnicy zabawy ustawiają się na obwodzie koła. Podają sobie ręce. W środku znajduje się kobieta lub mężczyzna – gołąb. Krąg tańczących przesuwa się krokiem prostym pod słońce, a gołąb naśladując lot ptaka ze słońcem. Melodia dwuczęściowa: pierwsza w metrum 3/4
Stary gołąb przylata
I w swym dzióbku przynosi
Biały listek pachnący
I o odbiór go prosi
W drugiej części melodii w metrum 2/4 słowa powtarzają się, a krok prosty zmienia się w bieg. Melodia pierwszej części powtarza się. Koło krąży ze słońcem. Wszyscy śpiewają:
Gołąbeczku leć prędzej
A na powrót całusa
Od słów:
Bo ja dłużej nie mogę
Bo mnie bierze pokusa
Gołąb wybiera osobę z koła i prosi ją do środka. Oboje klękają i gołąb przekazuje jej słomkę – z ust do ust. W drugiej części melodii powtarza się tekst od słów: „gołąbeczku leć prędzej” itd. Krok zmienia się w bieg. Po przekazaniu słomki gołąb wraca do koła i forma tańca powtarza się od początku.
Stary gołąb – Zespół Folklorystyczny z Popowic Ogólnopolski Konkurs Tradycyjnego Tańca Ludowego w Rzeszowie 2004 r.